نقد فیلم Lawrence of Arabia (لورنس عربستان)

لورنس عربستان (Lawrence of Arabia) فیلمی حماسی بر پایهٔ زندگی توماس ادوارد لورنس، محصول ۱۹۶۲ بریتانیا است . این فیلم به کارگردانی دیوید لین، تهیه‌کنندگی سم اسپیگل و بر اساس فیلمنامه‌ای از رابرت بولت و مایکل ویلسون ساخته شده‌است. پیتر اوتول نقش لورنس را در این فیلم بازی می‌کند. فیلم به تجربه‌های لورنس در عربستان در زمان جنگ جهانی اول می‌پردازد.

فیلم لورنس عربستان برندهٔ هفت جایزه اسکار از جمله بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمبرداری وبهترین موسیقی متن شده‌است. همچنین پیتر اوتول برای بهترین بازیگر نقش اول مرد، عمر شریف برای بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و رابرت بولت و مایکل ویلسون برای بهترین فیلمنامه نامزد دریافت اسکار شده‌اند.

نقد و بررسی فیلم لورنس عربستان (Lawrence of Arabia)

ساخت فیلم لورنس عربستان (Lawrence of Arabia) و یا حتی ایده ساخت آن نشان از نبوغ سازنده این فیلم دارد. 27 سال بعد از ساخت آن یكی از ستاره های این فیلم، عمر شریف می گوید: «اگر فردی ثروتمند باشید و شخصی نزد شما بیاید و بگوید می خواهد فیلمی بسازد كه زمان آن چهار ساعت باشد، ستاره ای نداشته باشد، كاراكتر مؤنث نداشته باشد و داستان عاشقانه هم نباشد و همینطور صحنه های اكشن هم نداشته باشد و بخواهد هزینه زیادی هم صرف ساخت فیلم در صحرا بكند، چه خواهید گفت؟». به طور كلی انگیزه ساخت این فیلم بر مبنای تصورات است. داستان «لورنس» بر مبنای صحنه های زد و خورد و یا ملودرام سطحی قرار نگرفته بلكه اساس و بنیان آن توانایی دیوید لین David Lean در خلق آن چیزی است كه در افق صحرا ظاهر می شود و كم كم شكل انسانی می گیرد. او قبل از اینكه خود را متقاعد كند كه این پروژه می تواند موفق یاشد می بایست چگونگی این حس را درك كند.

لحظه ای در فیلم هست، جایی كه قهرمان، یك بریتانیایی عجیب به نام تی.ای لاورنس، از یك سفر پرمخاطره در حاشیه صحرا جان سالم به در می برد و برمی گردد كه دوستی را كه جامانده پیدا كند. این سكانس توان فیلمبرداری را در موج گرمای صحرا بالا می برد، صحنه ای كه زمانی طولانی قبل از اینكه علامت كوچكی را ببینیم، حفظ می شود. این صحنه در تلویزیون به هیچ وجه كارآیی ندارد – هیچ چیز دیده نمی شود. اما در سینما، با تماشای برهوت، دقیق می شویم كه بتوانیم از جزئیات موج گرما چیزی بیابیم و لحظانی وسعت صحرا و تلخی غیرقابل بخشش آن را تجربه می كنیم.

با توانایی خلق این سكانس فیلم سازان كارآیی فیلم را دریافتند. «لورنس عربستان» یك بیوگرافی ساده و یا یك فیلم ماجراجویانه نیست – اگرچه هر دو عنصر را در خود دارد – بلكه فیلمی است كه از صحرا به عنوان صحنه پر زرق و برق برای ساختن یك فرد قابل قبول استفاده می كند. ااین موضوع حقیقت دارد كه در فاصله سالهای 17 – 1914 لورنس وسیله ساز جلب كمك از قبائل صحرا از سوی برتانیا و در برابر ترك ها بود اما آنچه فیلم نشان می دهد این است كه او خارج از محدوده وطن پرستی عمل می كند و بیشتر جامعه بریتانیا را پس می زند و سعی در شناخت توحش اعراب دارد. تی. ای لاورنس باید عجیب ترین قهرمان محور داستان باشد. برای ایفای این نقش، لین یكی از عجیب ترین بازیگران تاریخ سینما را در نظر می گیرد، پیتر اوتول Peter O’Tooole، یك مرد باریك و بلند، تقریباً زمخت با صورتی استخوانی و لحن صحبتی تردیدآمیز. نقش اوتول كار ظریفی بود.

اگرچه عمدتاً اعتقاد بر این است كه لاورنس یك همجنس گرا بوده اما یك حماسه چند میلیون دلاری كه در سال 1962 ساخته شده نمی توانسته صراحتاً به این موضوع بپردازد. هنوز لین و نویسنده اش رابرت بولت Robert Bolt شخصیت لاورنس را تخریب و بازسازی نكرده اند. آنها با استفاده از گفتار و رفتار ویژه اوتول به عنوان ابزار، شخصیتی را خلق كردند كه مجموعه معنویت و دیوانگی را دارد، شخصیتی كه متفاوت از قهرمانان نظامی است و می تواند اعراب را مجاب كند كه پیرو او باشند.لحظه ای دیگر در فیلم هست، جایی كه اوتول پیراهن سفید شیخ صحرا را پوشیده و بر روی فطار تصرف شده ترك به نشان پیروزی می رقصد. صحنه هوشمندانه ای است چرا كه به نظر می رسد رفتاری همجنسگرایانه را نمایش می دهد و هنوز هیچیك از شخصیت های فیلم توجهیی به آن نكرده اند. آنچه لین، بولت و اوتول خلق می كنند یك مرد غیرعادی از لحاظ جنسیتی و اجتماعی است كه به راحتی با آنچه كه هست پذیرفته می شود بی هیچ شرح و عنوانی. آیا چنین مردی می توانست قبائل پراكنده صحرا را جمع كند و در جنگی علیه ترك ها پیروز شود؟ لاورنس این كار را انجام داد. یكی از شخصیت های كلیدی ژورنالیست آمریكائی (آرتور كندی Arthur Kennedy) است كه دست تنها افسانه لاورنس را برای مطبوعات انگلیسی زبان بازگو می كند. ژورنالیست تصدیق می كند كه به دنبال قهرمانی می گردد كه درباره او بنویسد.

«لورنس عربستان» با زمانی حدود 216 دقیقه مملو از جزئیات طرح نیست. فیلم خطوط واضحی دارد و در هیچ كجا شكی در مورد غیرمنطقی بودن جزئیات آن نداریم. لورنس می تواند گروههای مختلف صحرا را متحد كند چراكه 1) او مشخصاً یك غریبه است كه حتی نمی تواند چشم و همچشمی های قدیمی را بفهمد و 2) او می تواند به اعراب نشان دهد این تمایل خود آنهاست كه علیه ترك ها بجنگند. در این راه او با رهبران صحرا مثل شریف علی (عمر شریف Omar Sharif) شاهزاده فیصل (آلك گینس Alec Guinness) و عودا ابو تایی (آنتونی كوئین Auda Abu Tayi) پیمان می بندد و این كار را با جلب احترام و رجوع به منطق آنها انجام می دهد. دیالوگ این صحنه ها خیلی پیچیده نیست و بولت گاهی اوقات آن را به گونه ای نوشته كه شعرگونه به نظر می رسد.

دقت كرده ام كه وقتی مردم از «لورنس عربستان» یاد می كنند از طرح آن صحبت نمی كنند. نگاه مطمئنی در چشمهای آنها هست و یادآوری همه تجربه آنها را نشان می دهد، تجربه ای كه به كلام در نمی آید. فیلم در سال 1962 برنده اسكار بهترین فیلمبرداری شده است. دو تن از ترمیم كنندگان فیلم به نام های رابرت ا. هریس Robert A. Harris و جیم پینتن Jim Painten نگاتیو اصلی فیلم را در ورودی كلمبیا و در میان محفظه های تخریب شده فیلم یافتند و حدود 35 دقیقه از فیلم كه از نسخه نهائی فیلم لین حذف شده را كشف كردند. تجربه جالبی بود كه فیلم ساخته شده در سال 1962 را در 1989 ببینم و بفهمم چگونه صنعت فیلمسازی دیدگاه ساخت فیلمهای حماسی از این دست را از دست داده و به روایت اكتفا كرده است.

منبع: ایران فیلم

نگاهی به فیلم لورنس عربستان – LAWRENCE OF ARABIA

نام دیوید لین در ردیف نام بهترین کارگردانان جهان مطرح است. شاهکار حماسی او، لورنس عربستان، یکی از دلایل شهرت و اعتبار او در نزد مردم و منتقدان است. این فیلم چهاردهمین فیلم بلند او در مقام کارگردانی است که شاید بتوان آنرا موفق ترین آنها هم لقب داد. پیش از آن او فیلم پل رودخانه کوای (The bridge on the River Kwai) را ساخته بود که آن هم بسیار موفق بود. جالب است که این دو فیلم هر دو برنده 7 جایزه اسکار شدند و از این حیث موفق ترین فیلم های او محسوب می شوند. فیلم برای اولین بار در دهم دسامبر 1962 در لندن به اکران در آمد و با استقبال فوق العاده مردم و منتقدان روبرو شد. تصاویر خیره کننده از صحرا، موسیقی متن عالی، فیلمنامه قوی و بازی تحسین بر انگیز پیتر اُ تول همگی این فیلم را به یکی از بهترین فیلم هایی که تا بحال ساخته شده است بدل کرده است. انستیتو فیلم آمریکا این فیلم را در میان 100 فیلم برتر انگلیسی زبان همه ی زمانها در رده ی هفتم قرار داده است.

۵۰ سال قبل، در روز دوشنبه دهم دسامبر ۱۹۶۲، تماشاگران سینما در سینما ادئون لستر اسکوئر لندن به تماشای نسخه ۳ ساعت و ۴۲ دقیقه ای فیلم “لارنس عربستان”، اثر حماسی دیوید لین درباره کلنل تی ای لارنس نشستند.

در این نمایش ویژه سلطنتی، علاوه بر دیوید لین و سم اسپیگل، تهیه کننده و برخی از بازیگران فیلم، ملکه الیزابت دوم و همسرش نیز حضور داشتند.

اما دو شب قبل از نمایش فیلم، خراشیده شدن نسخه هفتاد میلیمتری فیلم، دیوید لین و همکارانش را به شدت نگران کرد. چرا که نسخه اریجینال فیلم، ۶۵ میلی متری بود که تنها دو نسخه از آن به صورت هفتاد میلیمتری چاپ شده بود و یکی از آنها برای نمایش در نیویورک ارسال شده بود اما اَن وی کوتس، تدوینگر فیلم، قبل از این که فیلم از طریق هواپیما به نیویورک ارسال شود، به فرودگاه هیترو رفت و آن را برای اکران سلطنتی فیلم در لندن، قرض گرفت.

سام اسپیگل (تهیه کننده این فیلم و فیلم قبلی دیوید لین یعنی “پل رودخانه کوای”) نمی خواست عمر شریف (بازیگر عرب فیلم) در این نمایش شرکت کند چرا که می خواست همه مطبوعات و رسانه ها به بازیگری که او تازه کشف کرده بود، یعنی پیتر اوتول (در نقش لارنس عربستان) توجه کنند اما عمر شریف به خواست او اعتنایی نکرد و در این برنامه شرکت کرد و بیش از دیگر بازیگران، مورد توجه عکاسان و خبرنگاران قرار گرفت.

نسخه اصلی فیلم، ۲۲۲ دقیقه بود اما زمان نمایش عمومی، به ۲۰۲ دقیقه کاهش یافت. با این که دیوید لین با اکراه موافقت کرده بود که تهیه کننده، فیلم را ۲۰ دقیقه کوتاه کند اما نسخه ای که شب دهم دسامبر در لندن نمایش داده شد، نسخه کامل فیلم بود. “لارنس عربستان” در همان سال بعد از فیلم “چگونه غرب تسخیر شد”، در مقام دومین فیلم پر فروش بریتانیا قرار گرفت.

در سال ۱۹۷۰ دوباره بخش دیگری از فیلم حذف شد و نسخه ای که ۱۵ دقیقه کمتر از نسخه ثانویه بود به بازار ارائه شد.

تا اینکه دیوید لین در سال ۱۹۸۸، موافقت تهیه کننده را برای تدوین دوباره فیلم و افزودن نماهای حذف شده جلب کرد و نسخه ای را که به “دایرکترز کات” (برش کارگردان) معروف است، بیرون داد.

این نسخه، با صدای دالبی ۶ بانده و زیر نظر رابرت ای هریس، ترمیم شد، کسی که قبلا فیلم “ناپلئون” ابل گانس را مرمت کرده بود.

برای ترمیم نسخه اصلی لازم بود که صداهای برخی از بازیگران دوباره ضبط شود. برای این منظور، صدای پیتر اوتول، الگ گینس، آنتونی کوئین و آرتور کندی را در لندن و نیویورک دوباره ضبط و صدا گذاری شد.

نسخه ای که اینک کمپانی سونی پیکچرز، آن را به صورت دیجیتال مرمت کرده و بیرون داده، همان نسخه کامل موسوم به “برش کارگردان” است که برای نخستین بار در ۱۶ نوامبر به وسیله موسسه فیلم بریتانیا در سینمای ان اف تی لندن به نمایش درآمد و پس از آن نیز در سینماهای سرتاسر بریتانیا اکران شد.

به گفته گرور کریسپ، مشاور اصلی تیم ترمیم، نسخه فعلی به نسخه اصلی بسیار نزدیک است چون نسخه اصلی در طول زمان، کیفیت رنگی اش را از دست داده و رنگ باخته تر شده اما حالا رنگ ها شفاف و برجسته اند.

“لارنس عربستان” را رابرت بولت، فیلمنامه‌نویس و نمایشنامه‌نویس سرشناس انگلیسی، به همراه مایکل ویلسن بر اساس زندگی تامس ادوارد لارنس، افسر ماجراجوی انگلیسی نوشت.

تامس افسری انگلیسی بود که در زمان جنگ جهانی اول از طرف دولت انگلستان، به عنوان رایزن نظامی، به اردوگاه شاهزاده فیصل (با بازی الگ گینس) در حجاز پیوست و در کنار عرب ها با ترک های عثمانی جنگید و به قهرمان آنها بدل شد.

حجاز در آن زمان تحت تسلط ترک‌های عثمانی بود که در جنگ جهانی اول متحد آلمان بودند و به همین دلیل دشمن انگلستان محسوب می‌شدند.

در این دوران پادشاهی و امارت حجاز در دست شریف حسین بود و سرهنگ “لارنس”، نماینده دولت انگلیس در دربار وی محسوب می شد.

یکی از خواست های لارنس، ایجاد دولت متحد عربی بود. او به کمک شاهزاده فیصل، قبایل پراکنده عرب را متحد ساخت و در نبرد علیه ترک های عثمانی سازماندهی کرد.

محبوبیت لارنس بعد از حملات موفقیت آمیز او علیه ارتش عثمانی در بندر عقبه، در میان اعراب افزایش یافت و از سوی آنان لقب “لارنس عربستان” را کسب کرد.

اگرچه لارنس در جبهه انگلستان جنگید و از منافع این کشور در برابر دولت عثمانی دفاع کرد اما دیوید لین در فیلم خود، او را مردی معرفی کرد که قواعد متعارف انگلیسی را پس می زند و خود را تسلیم فرهنگ و زندگی عربی کرده و سعی می کند به هویت آنها درآید.

لارنس در عربستان، به مطالعه فرهنگ اعراب پرداخت و نه تنها زبان عربی را به خوبی فرا گرفت بلکه لهجه‌های قبایل مختلف سرزمین حجاز را نیز آموخت. او از پوشیدن لباس عربی و زندگی مثل مردان قبایل بیابانی احساس غرور می‌کرد.

تامس لارنس در سال ۱۹۳۵ در تصادف با موتورسیکلت، جانش را از دست داد. فیلم دیوید لین با صحنه مرگ او در این تصادف شروع می شود و بعد به صورت فلاش بک تنها دو سال از زندگی او از ۱۹۱۶ تا ۱۹۱۸ را روایت می کند.

دیوید لین، استاد کارگردانی فیلم های حماسی و باشکوه است و در کارنامه او فیلم های پرخرج و عظیمی همچون “پل روخانه کوای”، “دکتر ژیواگو”، “گذری به هند” و “دختر رایان” دیده می شود اما “لارنس عربستان” شاید جاه طلبانه ترین و عظیم ترین فیلم دیوید لین باشد. فیلمی حماسی، باشکوه و پرخرج که با شرکت تعدادی از بزرگ‌ترین بازیگران سینما یعنی عمر شریف، پیتر اوتول، آنتونی کوئین، و آرتور کندی ساخته شد و جوایز اسکار متعددی از جمله جایزه‌ی بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین مونتاژ(اَن وی کوتس)، بهترین فیلمبرداری (فردی یانگ)، بهترین موسیقی فیلم (موریس ژار) و بهترین بازیگری (برای پیتر اوتول و عمر شریف) را به دست آورد.

دیویدلین و سام اسپیگل، تهیه کننده فیلم نمی خواستند حماسه ای تاریخی به سبک سیسیل به دومیل بسازند؛ برای همین به جای هنرپیشه ای مثل چارلتون هستون، ترجیح دادند از بازیگری گمنام یعنی پیتر اوتول در نقش لارنس استفاده کنند.

با این حال دیوید لین و فیلمنامه نویسش، رابرت بولت، ترجیح دادند به جای تکیه بر وجوه اسرارآمیز و تاریک شخصیت لارنس (مثلا سادومازوخیسم او که برخی مورخان بر آن تکیه کرده اند)، بر وجه حماسی شخصیت او تاکید کرده و از او یک قهرمان بسازند.

“لارنس عربستان” فیلمی کاملاً مردانه بود و حتی یک بازیگر زن هم در نقش اصلی نداشت و از این نظر نیز در میان آثار حماسی تاریخی، کاملا غیرمتعارف محسوب می شود. عمر شریف، بازیگر فیلم با کنایه درباره آن گفته است: ” اگر تو آن مردی باشی که پول دارد و یک نفر پیش ات می آید و می گوید می خواهد فیلمی بسازد که داستان آن در صحرا می گذرد و نه هنرپیشه معروف دارد، نه زن تویش هست و نه عشقی در کار است و خیلی هم صحنه های مهیج و اکشن ندارد و زمان آن هم ۴ ساعت است، چه خواهی گفت؟”

این فیلم، محصول همکاری مجموعه ای از بهترین عوامل سینمایی از بازیگر گرفته تا فیلمنامه نویس، آهنگساز و فیلمبردار با دیوید لین بود.

فیلمنامه آن را رابرت بولت (نویسنده نمایشنامه مردی برای تمام فصول) نوشت، فِرِدی یانگ آن را فیلمبرداری کرد و موسیقی حماسی آن را آهنگساز برجسته مجار، موریس ژار ساخت.

حضور بازیگران قدرتمندی چون الگ گینس، آنتونی کویین، عمر شریف، خوزه فرر، آرتور کندی، آنتونی کوایل و کلود رینس، نیز سهم زیادی در موفقیت فیلم داشت.

کارگردان های برجسته ای چون مارتین اسکورسیزی، سام پکین پا، جرج لوکاس و استیون اسپیلبرگ، سبک بصری آن را ستودند و به گفته خود از آن تاثیر گرفتند.

“لارنس عربستان” در نظرخواهی سال ۱۹۹۹ موسسه فیلم بریتانیا (بی اف آی)، مقام سوم را در میان صد فیلم برتر سینمای بریتانیا کسب کرد و بعد از “مرد سوم” کارول رید و “برخورد کوتاه” دیوید لین قرار گرفت. در نظرخواهی کارگردان های نشریه سینمایی سایت اند ساوند نیز به عنوان یکی از ده فیلم برتر تاریخ سینما، برگزیده شد.

جاناتان روزنبام، منتقد برجسته آمریکایی در مقاله اش با عنوان “بازگشت چشمان آبی” در شیکاگو ریدر در مارس ۱۹۸۹ از “لارنس عربستان” به عنوان شاهکار یاد کرد و به آن چهار ستاره داد. وی همچنین آن را در رده فیلم های حماسی از نوع “اسپارتاکوس” کوبریک، “شاه شاهان” نیکلاس ری، “ده فرمان” سیسیل ب دومیل و “خروج” اتو پر مینجر، طبقه بندی کرد. با این حال او آن را در مرتبه ای بسیار پایین تر از فیلم هایی که همزمان با “لورنس عربستان” در سال ۱۹۶۲ اکران شدند، از جمله “مردی که لیبرتی والانس را کشت” ساخته جان فورد، “لولیتا” استنلی کوبریک، “هاتاری” هوارد هاوکز، “سیر دراز روز در شب” ساخته سیدنی لومت و “کاندیدای منچوری” جان فرانک هایمر قرار داد.

به گفته روزنبام، “لارنس عربستان” همچون قهرمانش، اثری آمرانه، هوشمندانه، زیبا، اسرارآمیز، مغرور امپریالیست، خودشیفته و گزافه گوی است.

اما اندرو ساریس، منتقد دیگر آمریکایی در کتاب “سینمای آمریکا”، آن را سطحی و بسیار ضعیف ارزیابی کرد و پیتر باگدانوویچ، فیلمساز و منتقد سینما نیز آن را اثری متوسط خواند.

فیلمبرداری فردی یانگ با دوربین سوپرپاناویژن ۷۰ میلی‌متری از صحراهای مراکش و اردن خیره‌کننده است و جزو زیباترین تصاویری است که تاکنون از بیابان های خشک و کاروان شترها در سینما ارائه شده است. اگرچه تنها روی پرده بزرگ واید اسکرین است که می توان گرمای سوزان صحرا، هُرم داغ آفتاب و عطش جنگجویان را حس کرد.

یکی از به یاد ماندنی ترین صحنه های فیلم، لحظه ای است که فردی یانگ با لنز تله بسیار قوی، عمر شریف را همچون نقطه ای سیاه در دل صحرا نشان می دهد که از دور نزدیک و نزدیک تر شده تا در هیئت سواری سیاهپوش کاملا در معرض دید تماشاگران قرار می گیرد.

همین طور صحنه ای که لارنس با لباس عربی سپید در میان جنگجویان سیاه پوش عرب احاطه شده، کنتراست خیره کننده ای دارد و دیوید لین او را همچون مسیح نشان می دهد که حواریون او را دربر گرفته اند.

ابتدا قرار نبود که موریس ژار موسیقی این فیلم را بسازد. آهنگسازانی چون مالکوم آرنولد، ویلیام والتون، بنجامین بریتن، و آرام خاچاطوریان برای این کار دعوت شدند. دیوید لین از موریس ژار نیز خواست که فقط برای قسمت‌هایی از فیلم موسیقی بنویسد. ژار نیز در فرصت اندکی که در اختیار داشت موسیقی کل فیلم را در ظرف ۴ هفته نوشت که مورد پسند لین قرار گرفت. ژار خود می‌گوید در طول این مدت شب‌ها فقط دو تا سه ساعت می‌خوابیده است. با این حال به‌رغم زمان اندک و فشردگی کار، او موفق شد موسیقی ضربی و حماسی ای برای فیلم بنویسد که ترکیبی از تم های وحشی و تغزلی عربی و تم های نظامی و مارش‌گونه بود.

منبع: فیلم هفته