نقد فیلم Army of Shadows محصول 1969

به نظر من بخش عمده فیلم Army of Shadows را میشود در یک جمله خلاصه کرد: انسان در راه آزادی حاضر است دست به چه کارهایی بزند؟ فیلم ارتش سایه ها شاهکار تکرارنشدنی ژان پیر ملویل محصول ۱۹۶۹ فرانسه است. فیلم درباره ی گروه مقاومت فرانسوی ها مقابل آلمان نازی است. فیلمی که با وسواس شدیدی ساخته شده است و به بهترین شکل فضای انقلابی و کشت و کشتار را در جامعه نشان می دهد. پس نخست این فیلم را ببینید و در ادامه با نقد فیلم ارتش سایه ها همراه سینما مدرن باشید.

افتتاحیه فیلم کاملا در خدمت داستان است و  بهترین معرفی در گونه خود است. دوربین میدان شانزلیزه فرانسه را نشان میدهد و از دور صدای رژه رفتن به گوش می‌رسد و صدا رفته رفته نزدیک میشود و سربازان آلمانی رژه وار وارد کادر می‌شوند و معرفی فیلم کامل میشود… فرانسه در اشغال آلمان نازی.

سپس در ماشین حمل زندانیان با کاراکتر اصلی فیلم یعنی فیلیپ گاربیه آشنا میشویم، مهندس برقی که از مهره های اصلی گروه مقاومت است و ماموران خود فروخته ی فرانسوی درحال انتقال او به اردوگاه کار اجباری هستند. اردوگاه پُر است از انسان های بی گناه که فقط به خاطر داشتن تفکر سیاسی متفاوت زندانی شده اند یا همان طور که گاربیه می گوید: مخالفین هیتلر در آلمان، مخالفین موسولینی در ایتالیا، مخالفین ژنرال فرانکو در اسپانیا و کمونیست ها. اما مهم تر از سکانس اردوگاه فضای بی نظیری است که ژان پیر ملویل با وسواس خاص و رنگ بندی عالی ساخته است و این جّو بر کل فیلم حاکم است، فضای سرد و بی روح و خاکستری با درون مایه تلخ درد بشری. اما سکانس فرار گاربیه نیز در نوع خود جالب است. گاربیه به صدای غریزه بقای خود گوش میدهد و جوانی را گول میزند و او را به کام مرگ میفرستد و خودش از دست ماموران آلمان نازی فرار میکند و بی هدف در کوچه های خلوت و تاریک فرار میکند و در آخر وارد یک آرایشگاه میشود. آرایشگر که نماد مردم فرانسه و سکوت آنها مقابل ظلم است، سریع متوجه جریان میشود. اما با اینکه از چهره اش به نظر می رسید می خواهد گاربیه را لو دهد ، او تصمیم میگیرد به وظیفه انسانی خود عمل کرده و هرچند کوچک اما با عوض کردن کت اش با گاربیه به او کمک میکند. بعد از فرار گاربیه از دست پلیس ها و ماموران نازی و پیوستن گاربیه به گروهش شاهد یک سکانس بی نظیر اما تلخ در فیلم میشویم، گاربیه و یارانش جوانی که آن ها را لو داده بود را میگیرند و به داخل خانه ای متروکه می برند تا اعدام اش کنند. جوان بر گوشه ای افتاده و ترس لرزه بر اندام اش انداخته و اما چند قدم آن ور تر گاربیه و دوستانش درباره اینکه چگونه او را بکشند حرف می زنند!!!

اما سکانس طلایی و یا به قول معروف گل سر سبد سکانس ها دستگیری گاربیه برای بار دوم است. گاربیه به همراه چند نفر در سلولی نشسته اند و گاربیه سیگار هایش را با بقیه به اشتراک میگذارد و در آخر به خودش هم نمی رسد. سرباز نازی درب سلول را باز کرده و می گوید که آنها چند دقیقه با اعدام فاصله دارند. سپس دوربین با کلوزآپ به سراغ همه ی زندانی ها می رود و چهره بی حس ، نا امید و ترسیده ی آنها را نشان میدهد. وقتی دوربین به گاربیه می رسد لینو ونتورا ( بازیگر نقش گاربیه) با حرکات چشمانش به هنر بازیگری تجاوز میکند.
وقتی آنها را می برند تا اعدام کنند سربازان وحشی نازی پیشنهادی میدهند ، اگر در هنگام تیرباران فرار کنید و به خط پایان برسید زنده می مانید تا دفعه بعد اعدام شوید؟!

گاربیه برخلاف میل باطنی اش به سمت خط پایان فرار میکند و این باعث فرار دیگری میشود و یاران گاربیه او را از زندان نجات می دهند و او تا چندین ماه در روستاهای دورافتاده در خفا زندگی میکند. و در ادامه گروه، ماتلیدا ( زنی که از مهره های اصلی گروه مقاومت بود) را فدا میکند تا خودش باقی بماند و رفته رفته گروه به گشتاپوی نازی شبیه میشود تا جنبش مقاومت فرانسه!

در پایان هرچند که فرانسه آزاد میشود اما تمام اعضای گروه مخصوصا گاربیه در راه آزادی چه درست و چه غلط کشته میشوند، و باز در پایان برمی‌گردم به جمله ای که نقد را با آن شروع کردم: انسان در راه آزادی حاضر است دست به چه کارهایی بزند؟