روایت‌های سینمایی از هولوکاست و اردوگاه‌ های مرگ

پرداختن به موضوع هولوکاست در قالب فیلم ‌و آثار سینمایی کار دشواری است و این خطر وجود دارد که حاصل کار ابعاد این فاجعه را آنطور که باید و شاید روایت نکند. مروری بر روایت‌های سینمایی از هولوکاست و اردوگاه‌های مرگ.

“پسر شائول”

“پسر شائول” به کارگردانی لاسلو نمش که جوایز متعددی از جمله جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان را کسب کرده، تازه‌ترین اثر سینمایی درباره هولوکاست است. با اکران این فیلم مجاری بار دیگر بحث درگرفته که چگونه باید به موضوع هولوکوست پرداخت و جنایت‌هایی که در اردوگاه مرگ یهودیان روی داده، به تصویر کشید. فیلم دو روز از زندگی شائول، زندانی مجارستانی در اردوگاه آشویتس را روایت می‌کند.

“فهرست شیندلر”

فیلم “فهرست شیندلر”، ساخته استیون اسپیلبرگ که در سال ۱۹۹۳ اکران شد، از جمله فیلم‌های موفق و پرفروشی است که درباره هولوکاست ساخته شده. این فیلم که جوایز زیادی از جمله جایزه اسکار بهترین فیلم و کارگردانی را به دست آورده، توانست نسل جوان را با سرنوشت یهودیان در دوران نازی‌ها و فاجعه هولوکاست آشنا کند. فهرست شینلدر بر پایه زندگی واقعی اسکار شیندلر، صنعتگر آلمانی است که جان صدها یهودی را نجات داد.

“شوآ”

هشت سال پیش از اکران فیلم “فهرست شیندلر” مستندی به نام “شوآ” به نمایش درآمد. کارگردانی این مستند ۲ قسمتی را کلود لنزمان (تصویر) برعهده داشت. او در این مستند می‌کوشد که فاجعه هولوکاست را از زبان خود قربانیان روایت کند و بیننده را با محل‌های این جنایت آشنا سازد. فیلم “شوآ” نیز جوایز زیادی از جمله در جشنواره فیلم‌ برلین دریافت کرد.

“شب و مه”

آلن رنه، فیلمساز فرانسوی یکی از نخستین کارگردانی است که تماشاگران سینما را با پدیده‌ فاجعه‌آمیز هولوکاست و اردوگاه‌های مرگ یهودیان آشنا کرد. فیلم “شب و مه” به کارگردانی او ده سال پس از سقوط رژیم نازی ساخته شد. این مستند ۳۲ دقیقه‌ای، زمین‌های متروک اردوگاه‌هایی چون آشویتس را به تصویر می‌کشد و در حین آن، زندگی زندانیان و اسیران داخل اردوگاه را توصیف می‌کند.

“شر رادیکال”

برخی از علاقمندان سینما فیلم‌های مستند را تنها قالب مناسب و مشروع برای پرداختن به موضوع هولوکاست می‌دانند. اشتفان روزیتسکی، کارگردان اتریشی در سال ۲۰۱۳ مستندی تحت عنوان “شر رادیکال” ساخت. او در این مستند ۹۶ دقیقه‌ای این پرسش را مطرح می‌کند که “شر رادیکال” در دوران ناسیونال سوسیالیسم چگونه در ذهن انسان‌ها شکل گرفته و چگونه باید در قالب فیلم و آثار سینمایی به این پدیده پرداخت.

“برهنه در میان گرگ‌ها”

فیلم “برهنه در میان گرگ‌ها” که بر اساس رمانی به همین نام، نوشته برونو آپیتس ساخته شده، یکی از نخستین آثار سینمایی در آلمان شرقی سابق است که به موضوع هولوکاست و جنبش مقاومت ضدفاشیستی می‌پردازد. “برهنه در میان گرگ‌ها” در سال ۱۹۶۳ به نمایش درآمد و کارگردانی آن را فرانک بایر برعهده داشت. پرداختن به مقاومت‌های ضدفاشیستی در آن زمان هم‌خوان و هم‌مسیر با ایدئولوژی آلمان شرقی بود.

روایتی از یک زندگی آلمانی

در آلمان غربی نیز در دهه‌های گذشته فیلم‌هایی درباره هولوکاست ساخته شد. فیلم “روایتی از یک زندگی آلمانی” (محصول ۱۹۷۷) به زندگی رودولف هُس (Rudolf Höß) می‌پردازد که افسر اس‌اس بود فرمانده اردوگاه کار و مرگ آشویتس. کارگردانی این فیلم قوی را تئودور کوتولا برعهده داشت.

“دربان شبانه”

لیلیانا کاوانی، کارگردان ایتالیایی در سال ۱۹۷۴ با فیلم “دربان شبانه” دوستداران سینما را شوکه کرد. او در این فیلم رابطه آزارگری – آزارخواهی جنسی میان یک بازمانده‌ اردوگاه مرگ با یک افسر پیشین اس‌اس نازی را به تصویر می‌کشد. ترکیب اردوگاه مرگ و سکس نه تنها سردرگمی و واکنش غریب تماشاگران را به دنبال داشت، بلکه با مخالف نهادهای دولتی روبرو شد و اکران آن مدتی ممنوع بود.

“یعقوب کذاب”

فرانک بایر حدود یک دهه پس از ساختن فیلم “برهنه در میان گرگ‌ها” بار دیگر سراغ موضوع هولکاست رفت و فیلم “یعقوب کذاب” را بر اساس رمان یورک بکر ساخت. این فیلم با استقبال درخور توجه تماشاگران و منتقدان روبرو شد و افزون بر کسب جایزه خرس نقره‌ای برلیناله نامزد دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم غیر‌انگلیسی زبان بود.

“هولوکاست”

بیشترین سروصدا در دهه هفتاد میلادی را نه آثار سینمایی که سریالی چهار قسمتی به نام “هولوکاست” به پا کرد. این مجموعه آمریکایی در سال ۱۹۷۸ ساخته و در تلویزیون آلمان نیز پخش شد. “هولوکاست” بحث‌های گوناگونی را در آلمان درباره جنایت‌های نازی‌ها به دنبال داشت، به ویژه آنکه بسیاری از صحنه‌های آن رویدادهای اردوگاه‌های کار و مرگ یهودیان در دوران نازی‌ها را روایت می‌کند.

“انتخاب سوفی”

مریل استریپ، ستاره هالیوود که در مجموعه تلویزیونی “هولوکاست” بازیگری کرده بود، در سال ۱۹۸۲ بار دیگر در اثری در این باره حضور یافت. استریپ در فیلم “انتخاب سوفی” نقش زنی جوان و زیبا را بازی می‌کند که از اردوگاه نازی‌ها جان سالم بدر برده ولی دو فرزندش را از دست داده است. این ستاره هالیوود به خاطر درخشش در این فیلم جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش اول زن را به دست آورد.

“اروپا اروپا”

“اروپا اروپا” که آنی‌یژکا هولند، فیلمساز لهستانی آن را کارگردانی کرده، فیلمی در ژانر درام‌ جنگی است. در این فیلم صحنه‌هایی از وضعیت و سرنوشت یهودیان در اردگاه‌های کار اجباری و مرگ در دوران نازی دیده نمی‌شود. در حالیکه این فیلم در کشورهای انگلیسی‌زبان با استقبال روبرو شد، منتقدان فیلم در آلمان بر این باور بودند که “اروپا اروپا” با رویکردی بیش از اندازه سرگرم‌کننده با موضوع هولوکاست برخورد می‌کند.

“زندگی زیبا است”

فیلم “زندگی زیبا است”، ساخته روبرتو بنینی از معدود تلاش‌های فیلمسازان برای پرداختن به موضوع هولوکاست در قالب طنز و کمدی بوده است. این فیلم که جوایز پریشماری از جمله جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان را به دست آورد، بیست و ششمین فیلم برتر تاریخ سینما در فهرست معتبر سایت IMDb شناخته شده است.

“پیانیست”

فیلم “پیانیست” (محصول ۲۰۰۲)به کارگردانی رومن پولانسکی بر اساس داستان واقعی زندگی پیانیست یهودی، ولادیسلاو اشپیلمان در دوران جنگ جهانی دوم در لهستان و اشغال این کشور توسط رژیم نازی، ساخته شده است. این فیلم جایزه نخل طلایی جشنواره کن و همچنین سه جایزه اسکار به دست آورد، از جمله جایزه اسکار بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول مرد برای آدرین برودی (تصویر).

“بی‌سرنوشت”

فیلم “بی‌سرنوشت” (محصول ۲۰۰۵)، نمونه‌ای ناموفق و منفی از پرداختن به رویدادهای اردوگاه‌های مرگ است. این فیلم مجاری زندگی نوجوان ۱۴ ساله‌ای در مجارستان جنگ جهانی دوم را روایت می‌کند که پس از اینکه به یک اردوگاه کار اجباری فرستاده می‌شود، دچار تحول می‌شود. به اعتقاد منتقدان تصاویر گاه رومانتیک این فیلم تماشاگر را گیج و سردرگم می‌کند.