نقد فیلم The Wrestler (کشتی گیر)

نام این فیلم را «کشتی گیر» ترجمه کرده اند اما به واسطه ی مضمون فیلم و هم اختلاف معنای کشتی در ایران ، «قهرمان» ترجمه می کنم.

ساخته ی ۲۰۰۸ میلادی توسط کارگردان جوان آمریکایی دارن آرونوفسکی.

آرونوفسکی را در ایران بیشتر با فیلم های «قوی سیاه» و «مشتزن» (هردو ۲۰۱۰) می شناسند. که در اولی کارگردان و تهیه کننده و در دومی تهیه کننده است.

فیلم «قهرمان» بی گفتگو فیلمی «درام» است و با تقسیم بندی های مرسوم هالیوودی درامی ورزشی.

آرونوفسکی در کارهای قبلی خود و مخصوصن در «مرثیه ای برای یک رویا» (محصول۲۰۰۰) به خوبی بیننده را متقاعد می کند که بر حرکات و زوایای دوربین احاطه ی کامل دارد و علیرغم تنوع حرکات و زوایای دوربین و کند و تند کردن فریم های فیلم (frame rate) و تقسیم بندی های کادر، هیچ چیزی خارج از حوصله و توجیه نقادانه وجود ندارد که به آن بند کنی!

در فیلم «قهرمان» ، اغلب اوقات دوربین در پشت سر «میکی رورک» (بازیگر نقش «رندی») حرکت می کند. که این کار علاوه بر محوریت بلامنازعی که به «رندی» می بخشد ، همواره این حس را تداعی می کند که وی می خواهد وارد «رینگ مسابقه» شود ، حتی در یکجا صدای تشویق تماشاچیان هم به تشدید این حس کمک می کند. علاوه بر آن بیننده آماده است که دنیا را(خارج و داخل مسابقه) از نگاه رندی به تماشا بنشیند.

فیلم با معرفی افتخارات رندی در تیتراژ ، آغاز می شود اما بلافاصله پس از پایان آن ، صفحه سیاه می شود و ما با صدای سرفه هایی تنها می مانیم که به سرعت متوجه می شویم سرفه ها متعلق به رندی است و بیست سال از روزگار افتخارآفرینی او گذشته و اکنون او پیری فرتوت و بیمار است که به بهایی ناچیز در مسابقات نمایشی تلویزیونی مشغول کشتی گرفتن است و از فرآیند دریافت دستمزد وی سریع می فهمیم که شرایط فعلی به هیچ وجه مورد رضایت او نیست. سکانس بعدی نمایشی از فقر رندی است تا آنجا که در تهیه ی اتاقی برای شب را به صبح رساندن ، درمانده می نماید. کارگردان عامدانه و به سرعت ماجرا را با بیننده در میان می گذارد ، چرا که سوژه ، سوژه ای ست تکراری و می خواهد به بیننده بفهماند که هرچه فیلمش دارد در تشریح و متجلی کردن این سوژه ی تکراری است و از همان ابتدا بیننده را آماده ی هنرنمایی خود می کند.

شرح هنرنمایی آرونوفسکی چیزی نیست که بتوان با نوشتن های وبلاگی از پسش برآمد و تنها بررسی یک سکانس ساده از فیلم ، بسیار محتاج قلم فرسایی و استفاده از واژگان نامأنوس(!) است و من هم در پی آن نیستم که ذره ذره ی فیلم را به نقادی بنشینم و به پیروی از او خیلی زود با شما در میان می گذارم که به جای تشریح زیبایی های هنری کار او به روایت می پردازم!

رندی در روابط خانوادگی اش یک شکست خورده ی به تمام معناست و اکنون در آستانه ی پیری ، تنها بازمانده ی خانواده ی سابقش ، دخترش است. دختری بیست و چند ساله که به طرز غریبی از قهرمان ما متنفر است و بدون کش دادن دلیل این تنفر ما قانع می شویم که هر چه گذشته را به پای رندی بنویسیم.

این تنهایی او را به یک «استریپ کلاب» کشانده و به مرور زمان خود را در وضعیتی می یابد که علاقمند به یک رقصنده ی این کلاب به نام غیرکلابی «پَم» است.(شاغلین این شغل اغلب نام مستعاری دارند.)

اما پم اصرار دارد که از قوانین کلاب و رفتار حرفه ای خود در برخورد با مشتریان تخطی نکند ، چرا که در غیر این صورت امکان دلبستگی شدت می یابد و در پی این ذهنیت از رفتار محبت آمیز رندی فرار می کند.

هرچند موقع مسابقه همه با فریادهایشان او را تشویق می کنند ، خارج از مسابقه ، رندی فردی است تنها که از هر سو مورد تحقیر دیگران واقع می شود و هرچند در یکی دو صحنه با رفتارهای انسانی اطرافیان در قبال او روبرو می شویم اما این کمک ها در زندگی فراخ او گم می شود و ما باز او را تنها می بینیم.

همین مجموعه ی ابراز محبت و کمک چند فرد خاص به رندی و همچنین رفتار محبت آمیز او با همه و مخصوصن کودکان ، به ما نشان می دهد که رندی فردی شریف است و ضعف او را باید در روابط اجتماع جستجو کرد. اجتماعی که وقعی به شرافت او نمی گذارد و ضعف و ناتوانی او در مدیریت زندگی اش در پرتو روابط اجتماعی از او یک «بازنده» ساخته است. درست در موقعی که توانسته بود دل دخترش را بدست آورد و بی توجهی و ظلم های گذشته اش را در حق او کمرنگ کند ، یک بدقولی که برخاسته از فراموشی او بود ، همه چیز را به باد می دهد. یک فراموشی که محصول انزوا و زندگی فروخورده و بی افتخار و پردرد او در تنهایی است.

در نهایت رندی تصمیم خود را می گیرد ، تصمیم او مردن است!

اما ترجیح می دهد که در رینگ مسابقه و در حضور هواداران خود و در بیستمین سالگرد مهمترین پیروزی اش با همان حریف سابقش به کام مرگ برود ، چرا که قلب او به شدت بیمار است و نقشه ای که او برای مبارزه کشیده ، نتیجه ای جز مرگ ندارد. همزمان با این تصمیم ، پم متقاعد می شود که رابطه ای عاطفی را با او آغاز کند. پس به سرعت به سراغش می رود اما دیگر دیر شده و تصمیم ، تصمیمی قطعی است ، نه از روی لجاجت بلکه رندی دیگر پذیرفته است که در دنیای خارج مسابقه پشیزی ارزش ندارد و وقتی پم در پشت صحنه از او خواهش می کند که بماند و کشتی نگیرد ، هیاهوی تشویق تماشاچیان که رندی را صدا می زدند بلند می شود و رندی به عنوان آخرین جمله خطاب به پم می گوید:” هی! صداشونو می شنوی؟ اینجا جای منه ، باید برم…” و می رود. و پم از کنار پرده ادامه ی ماجرا را تا شروع کشتی دنبال می کند.

سخنرانی او پس از ورود به سالن مسابقه گویای همه چیز است:

“بعضیا می گن که من دیگه هرگز کشتی نمی گیرم اما من فقط همین کارو بلدم!”

“وقتی زندگیتو هدر می دی و همشو به خوش گذرونی طی می کنی و شمع رو از دو طرف می سوزونی ، تقاصش رو هم باید پس بدی [من اینطوری بودم].”

“توی این زندگی ممکنه همه ی کسایی رو که دوست داری از دست بدی…”

“من دیگه به درستی نمی شنوم (از سمعک استفاده می کند) و فراموشکار هم شدم و به خوش تیپی قدیما هم نیستم.”

“اما هنوز اینجا ایستادم… به من میگن که قدیمی شده و کارش تمومه و یه بازنده س… می دونی چیه؟ تنها کسانی که میتونن اینا رو به من بگن شما هایی هستین که اینجا اومدین… شما خانواده ی من هستین! و من چاکر همه تونم ، مرسی…”

هنگامی که رندی می خواهد تکنیکی را که مرگ حتمی او را به دنبال دارد اجرا کند ، ابتدا نگاهی به گوشه ی پرده (جای پم) می اندازد اما آنجا کسی به انتظار ننشسته است…

«قهرمان» یک فیلم ضدایرانی نیست

مدت زیادی نگذشته از اولین باری که شنیدم “تو فیلم «کشتی گیر» به ایران و ایرانی ها توهین شده!”.

اول فکر کردم که گوینده با من شوخی می کند اما دیدم که جدی ست و پس از آن چندین بار دیگر جملاتی شبیه این از دیگران شنیدم!

در اینترنت جستجو کردم و دیدم که این فیلم به عنوان یک فیلم «ضدایرانی» شهرت دارد!

من عادت دارم که با دقت فیلم ببینم و اصلن متوجه توهینی به ایران و ایرانیان نشده بودم اما با قدری تأمل منظور گویندگان را فهمیدم.

در فیلم دو (شاید) ایرانی وجود دارد. یکی پزشک معالج رندی است که فردی متشخص می نماید و قطعن ایرانی است و یکی مهمترین حریف رندی است که با لباسی منقش به پرچم ایران در آخرین مبارزه ی رندی ظاهر می شود و نام ورزشی اش «آیت الله» است(بر من معلوم نشد که این فرد به طور حتم ایرانی باشد ، گرچه این مسأله هیچ تأثیری در ماجرا ندارد. چراکه پیراهن ایران را به تن و پرچم ایران را به دست دارد.).

ضمن آنکه این فرد از رندی شکست می خورد در یک صحنه پرچم ایران هم به دست رندی شکسته می شود(به عنوان ابزاری که حریفش قصد داشت با چوب آن رندی را خفه کند).

اما خوب ، توهین به ایران کجاست پس!؟

باید بگردی و در همین جملات پیدایش کنی!

بسیار تأسف خوردم که مردم کشورم این مسائل را حمل بر توهین می کنند.

باید حواسمان را جمع کنیم که با یک فیلم طرف هستیم و نه یک نمایش سیاسی ، از صرف شکسته شدن پرچم یک کشور و حتی بیشتر بگویم ، لگدکوب کردن آن (اتفاقی که در این فیلم نمی افتد) ، نمی توان توهین را نتیجه گرفت.

اندکی ظرفیتمان را افزایش دهیم و اینقدر ظاهربین نباشیم.

خاطره ای از «عزت الله انتظامی» در خاطرم مانده که او تعریف می کرد هنگامی که در یکی از جلسات نقد فیلم «حاجی واشنگتن» ساخته ی «زنده یاد علی حاتمی» حضور داشت.

در یک صحنه از این فیلم شاهد آن هستیم که حاجی(عزت انتظامی) پرچم ایران را از یک ساختمان بلند در امریکا به پائین می اندازد. انتظامی اینطور تعریف می کند(نقل به مضمون): “قرار بود که من پرچم ایران رو پاره پاره کنم و از اون بالا بریزم پائین ، یعنی مرحوم حاتمی اینطوری نوشته بود. اما من گفتم که دلم نمیاد ، پرچم کشورمه! خلاصه زیر بار نرفتم و مرحوم حاتمی راضی شد که من پرچمو بندازم پائین! اونجام اگه دقت کرده باشین ، من پرچمو نمیندازم ، آروم ول می کنم پائین!”

تا به حال کسی انگ ضدایرانی کار کردن به زنده یاد حاتمی زده است؟

من هم مانند معترضین بر این باورم که پرچم ایران و نام آیت الله و پزشک ایرانی هر سه عمدن توسط نویسنده و کارگردان انتخاب شده اند اما چیز دیگری بجز توهین را در آن مشاهده می کنم که توضیحش موجب اطاله ی کلام است و ترجیح می دهم در کامنت ها (اگر پیش آمد.) در اینباره حرف بزنم و هم در مورد مناقشه ی حاتمی و انتظامی.

عجالتن فکر می کنم توضیحاتم کافی بود برای آنکه این تصور به وجود بیاید که این فیلم می تواند ضدایرانی نباشد.

«قهرمان» برنده ی «شیر طلایی» از «جشنواره ی ونیز» شد

شیر طلایی ونیز اغلب نصیب فیلم های تأثیرگذار و فیلمسازان صاحب سبک می شود. جایی که بزرگانی مانند «آکیرو کوروساوا» ، «آندری تارکوفسکی» ، «لوئیس بونوئل» ، «کریستف کیشلوفسکی» را در مرکز توجه قرار داد. کیشلوفسکی به خاطر فیلم «آبی» در سال ۱۹۹۳ برنده ی شیر طلایی ونیز شد و سال ۱۹۹۴ فیلم «قرمز» او برنده ی جایزه ی اسکار شد. کسانی که این دو فیلم را دیده باشند ، منظور مرا از تأثیرگذاری به خوبی در می یابند.

تمام بزرگانی که نام بردم در زمره ی فیلمسازان صاحب سبک قرار می گیرند اما در مورد «دارن آرونوفسکی» این گونه فکر نمی کنم. این فیلمساز جوان امریکایی با اقتباس هایی بجا از کارگردانان بزرگ (که دایره ی آنان به راحتی به اروپا کشیده می شود) مشغول کار است و هر سال کاری زیباتر از قبل را به ما نشان می دهد. هنوز سبکی که خاص خود او باشد را شاهد نبوده ایم و استفاده از اصطلاحی موسوم به «سینمای آرونوفسکی» استفاده ای بیهوده خواهد بود. اما نبوغ او و تنوع در اقتباساتش به روشنی نوید آن را می دهد که روزی بیهوده نخواهد بود…

جالب است بدانید که یک ایرانی هم برنده ی این جایزه ی دوست داشتنی شده است ، «جعفر پناهی» در سال ۲۰۰۰ میلادی (۱۳۷۹ هجری شمسی) و به خاطر فیلم «دایره». کسی که برای بیست سال ممنوع از کار شده و چند سال حبس و ممنوع الخروجی را باید سپری کند.

منبع: وبلاگ ایزی ایزی