نقد فیلم Following (تعقیب) محصول 1998 اثر کریستوفر نولان

در این مطلب به نقد و بررسی فیلم Following محصول 1998 به کارگردانی کریستوفر نولان می پردازیم. فیلم Following اولین فیلم بلند کریستوفر نولان است که با بودجه 6 هزار دلاری ساخته است. در ادامه با نقد و بررسی این فیلم همراه ما باشید.

نقد فیلم Following: مرثیه ای برای یک نویسنده ی خرده پا

پس از ساخت فیلم کوتاه رعب آوری به نام دودلباگ که ایده محوری اش نمایش نامتعارفی از ترس بشر امروز از ویرانی و نابودی بود ، کریستوفر نولان جوان با بودجه ای کاملا شخصی و عواملی محدود و حاضر در جمعی دوستانه دست به ساخت نخستین اثر بلند سینمایی خویش زد؛ اثری که شاید هیچ کس و حتی خودش تصور نمی کرد آغازگر مسیر فیلم سازی برای او در مسیری پر فراز و نشیب باشد. تعقیب نخستین ساخته سینمایی نولان یکی از متفاوت ترین فیلم های اول یک کارگردان در دهه معاصر است. بر خلاف اکثر فیلم اولیها که تمام تلاششان بر هم زدن قواعد فرمالیستی و زیر سوال بردن هرگونه چارچوبی در فیلم سازی است، کریستوفر نولان در تعقیب تمام همت و جاه طلبی اش را نه در ویرانی ساختارها، که در تلاش برای آزمون آنها در شرایطی منحصر بفرد و رو به كمال قرار داده است.

تعقیب یک فیلم اول تجربه گرا در عرصه داستان گویی است؛ فیلم اول نولان یک درام داستانی نئونوآر و آکنده از ایده های روایی عجیب برای پیشبرد داستان است؛ اثری که تجربه را نه در برهم زدن قواعد، که در آزمودن قواعد به روشی شخصی می داند. تجربه ای درست مشابه آزمون نخست اورسن ولز فقید در همشهری کین که داستان زندگی قهرمانی شکست خورده است که لحظه به لحظه به سقوط نزدیک می شود و از این حیث هم با آثار متعارف سینمای داستان گو و هم با سینمای تجربه گرای رادیکال فاصله دارد.

تعقیب با روایتی غیرخطی دو پیرنگ محوری را به صورت موازی پیش می برد. فیلم در وهله اول روایتی گنگ و مبهم از نویسنده ای خرده پا است که با تعقیب افراد ناشناس در خیابان های لندن و با آشنایی با روش زندگی شان از آنها سوژه ای برای نوشتن داستانهایش می سازد. نویسنده جوان برای تعقیبش قوانینی وضع می کند و طبق آنها پیش می رود؛ روش کار او بدین شکل است که پس از آشنایی کامل با خصوصیات افراد مورد تعقیب دست از این کار بر میدارد و به سراغ افراد جدیدتری می رود. او نه برای یافتن پاسخ، که برای خلق پرسشهای بیشتر به تعقیب انسان ها می پرداخت و اصلا همین ابهام است که نویسندگی را برای او زیبا میکند.

گرفتاری او اما دقیقا از جایی شروع میشود که به دام بی قاعدگی می افتد. او در همین خیابان ها جذاب ترین سوژه داستانی خویش را درست هنگامی می شناسد و به راز کارش پی می برد که خود به طور کامل مسحور و درگیر مسلکش شده. سوژه محبوب او کاب، دزد عجیب و غریبی است که برای عمل غیر متعارفش نه توجیه اقتصادی، که توجیهی فلسفی و اخلاقی دارد. دزدی برای کاب چیزی فراتر از پول است، برایش به نوعی روش زندگی و مرام تبدیل گشته، روشی است برای شناخت و به چالش کشیدن اعضای جامعه محافظه کار پیرامونش. و این، او را به سوژه ای به شدت الهام بخش برای نویسنده سردرگم داستان پرتعلیق نولان تبدیل می کند. الهه ای الهام بخش و البته خطرناک که گویی تنها رسالتش بیرون آوردن نویسنده از انزوای خودخواسته و وارد ساختنش در سیکلی باطل از حوادث و نشان دادن راه و چاه زندگی هدفمند به او است؛ تا درک کند که انسان ها چطور تنها وقتی قدر داشته هایشان را می فهمند که آن را در معرض افشا شدن ببینند و یا برای همیشه از دستش بدهند. و این کلید حل معمای نخستین ساخته جسورانه نولان جوان است.

کاب درست از طریق همین کد تعیین کننده نویسنده را درست به میان عرصه وارد می کند و زندگی اش را متحول می سازد. رمز کار کاب نه دزدی از انسانها، که شناخت مناسبات میان آنها و به چالش کشیدن زندگی روزمره شان است؛ انسان هایی که در ظاهر درگیر روزمرگیاند، زندگی روتینی که همیشه از کنار آن به سادگی می گذرند اما در پس آن، همگی رازهایی برای پنهان شدن دارند که در صورت افشا زندگی شان برای همیشه تغییر خواهد کرد، كاب دقیقا در پی افشای همین رازهاست؛ رازهایی که باید افشا شوند تا قدرشان دانسته شود.

نویسنده جوان برای درک جهان کاب می کوشد خود را وارد مسلک او کند و همچون او شود و از همین جاست که روایت نولان شکل تازه ای به خود می گیرد. تعقیب با روایتی غیرخطی ابتدا داستان آشنایی نویسنده با کاب و فراگرفتن رموز کار او را پیش می برد و در این میان، به اقتضای موقعیت های داستانش و به صورت پراکنده و وهم آلود داستان مخمصه ای که نویسنده درگیرش شده را نیز پیش می برد. نویسنده زمانی که از جانب الهام بخش داستان هایش بزدل و ترسو خوانده می شود، خود را برای سبک زندگی جدید آماده می سازد و برای اثبات خود وارد بازی خطرناکی می شود که پی اش را با دزدی از خانه زنی اغواگر میریزد.

نویسنده اکنون خودش وارد فضای مالیخولیایی داستان هایش شده؛ فضایی که تنها قهرمان منزوی آن خود اوست و حال باید در پی فرجامی به سود خویش باشد، اما افسوس که او به خوبی کاب، راه و چاه بیرون رفتن از مهلکه را نمی داند. نویسنده تنها قهرمانیست شکست خورده در جامعه ای که اکنون دیگر برای او هیچ گاه مثل قبل نخواهد بود. کاب با فریب نویسنده و وارد ساختنش به زندگی نامتعارف خویش، او را به جای خویش به مسلخی دردناک می برد و اینجاست که قهرمان ساده لوح نولان یا همان نویسنده منزوی، از سوژه داستانی اش فریب می خورد و خود قربانی جنایتی تراژیک می شود.

نولان قهرمانش را درست از طریقی به مخمصه می اندازد که خود او پیشتر از این طریق به سراغ سوژه های ناشناخته اش میرفت: تعقیب. نویسنده جوان که دریافته چگونه درحال سقوط است، بازی می خورد و همچون طعمهای حقیر، توسط كاب و به وسیله اسرار زندگی محقرش به دام می افتد. او که به دلیل شباهت سبک زندگی اش با سوژه جذابش خود را وقف حضور در کنار او کرده بود، خود را طعمه او می یابد و قصد دارد هرطور که شده از مهلکه بگریزد اما همه چیز برعليه اوست.

تعقیب داستان نیرنگها و فریب هاست؛ نیرنگ هایی که آدمی را تا قهقرا پیش می برند و به درون می بلعند. نویسنده اکنون اسیر کنجکاوی ویرانگرش شده و قربانی توطئهای مرگبار می شود که سوژه محبوبش برایش تدارک دیده، از شخصیتش شکست میخورد و مغلوب خواست او می شود؛ خواسته ای که تنها برای فریفتن افراد ساده لوحی چون او طراحی شده و او را به ورطه سقوط کشانده. کاب با فریب ها و زندگی پیروزمندانه اش تنها انسانی ست در اجتماع بی تفاوت پیرامونش که با ماجراجویی های مرگبارش هنوز رازهایش را مصون نگاه داشته. او با ورود به زندگی نویسنده و بیرون کشیدنش از انزوا، جهانش را برای همیشه تغییر می دهد و در پایان در انبوهی از جمعیت پنهان می گردد، نویسنده می ماند و برزخ توطئه ای که بهای سنگین ورودش به جهانی تیره و تار است.

تعقیب (Following) تریلری جذاب و نفس گیر درباره سیر تدریجی سقوط یک قهرمان نامطمئن است. نویسنده ای که با غرق شدن در وجود سوژهای جذاب و ناشناس به نسخهای دیگر از او تبدیل می شود. نخستین فیلم کریستوفر نولان، آغاز گرسیرنوینی از روایت و داستان گویی وهم چنین سیر تحول شخصیت و قهرمان محوری در سینما است؛ سیری که در آثار متاخر او، کامل و کامل تر میشود و هر بار شکلی متفاوت به خود می گیرد.